Στις αγριογκορτσιές (αγριοαχλαδιές) του Γέρμα. 23 Οκτωβρίου 2012.

Αγριόγκορτσα

Το δέντρο «η αγριογκορτσιά (πύρος ο αμυγδαλόμορφος – pyrus amygdaliformis)» αυτοφύεται κι ευδοκιμεί σε όλα τα βουνά και τις ρεματιές του Γέρμα Καστοριάς. Οι κάτοικοι τού εν λόγω χωριού εκτιμούν πολύ το υπόψη φυλλοβόλο δέντρο, καθότι αγαπούν ιδιαίτερα τους εύγευστους καρπούς του, τα λεγόμενα αγριόγκορτσα ή απλώς γκόρτσα. Παλαιότερα, πριν το έτος 1960, όλοι σχεδόν οι Γερμανιώτες μετέβαιναν κατά τον μήνα Οκτώβριο στις τοποθεσίες όπου υπήρχαν τρανές αγριογκορτσιές και μάζευαν σε μεγάλα τσουβάλια τα ώριμα γκόρτσα τους. Τα εκλεκτότερα απ’ αυτά τα γκόρτσα τα μετέφεραν στο σπίτι τους και παρασκεύαζαν γλυκύτατο πετιμέζι, ενώ τα υπόλοιπα τα έριχναν ως ζωοτροφή στους οικόσιτους χοίρους τους.

Μεγάλη αγριογκορτσιά στον "Αϊ-Λιά"

Το αναφερόμενο πετιμέζι το παρασκεύαζαν ως εξής: Έριχναν τα γκόρτσα μέσα σε ένα μεγάλο κακάβι (χάλκινο καζάνι) και τα έβραζαν με νερό επί αρκετή ώρα, έως ότου μετατραπούν σε παχύρευστο πολτό. Κατόπιν στράγγιζαν (διήθιζαν) τον εν λόγω πολτό, μάζευαν το σιρόπι του, έριχναν σ’ αυτό μία μικρή ποσότητα «κασταλαγής» (κοσκινισμένη στάχτη)» (!) και το συγκέντρωναν σε κιούπια (πήλινα δοχεία). Την επόμενη ημέρα έβγαζαν από τα κιούπια το σιρόπι, χωρίς την κατακαθισμένη στάχτη, και το έβραζαν μέχρι να γίνει παχύρευστο πετιμέζι. Μ’ αυτό το πετιμέζι και με κομμάτια κυδωνιού και μήλου έφτιαχναν υπέροχα γλυκά κουταλιού. Έφτιαχναν επίσης με το πετιμέζι και μ’ αλεύρι νόστιμες μουστόπιτες, ενώ με ψίχα καρυδιού παρασκεύαζαν εξαιρετικά σουτζούκια, που τα έτρωγαν αργότερα τα μικρά παιδιά τους, όταν έπεφτε το πρώτο χιόνι στο βουνό Μουρίκι.

"Οι γκορτσιές του Κουτσιούκη"

Σήμερα, μόνον οι κτηνοτρόφοι του Γέρμα κι ευάριθμοι κάτοικοί του που αναπολούν την παλαιά βουκολική ζωή, επισκέπτονται τις αγριογκορτσιές του χωριού και γεύονται τα νόστιμα φρούτα τους. Ένας δε εξ αυτών μετέβη προχθές Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2012 στις μεγάλες «αγριογκορτσιές του Κουτσιούκη» που βρίσκονται στην περιοχή «Αϊ-Λιάς», κοντά στη λίμνη της Γιάζιας, μάζεψε αρκετά αγριόγκορτσα και τράβηξε τις φωτογραφίες που συνοδεύουν το παρόν κείμενο. (Γ.Τ.Α.)

Κλαδιά με αγριόγκορτσα

Κορμός αιωνόβιας γκορτσιάς

Άγουρα γκόρτσα

Γκόρτσα πεσμένα στο έδαφος



Πρόβατα στις αγριογκορτσιές



Φαγώσιμα αγριόγκορτσα

Το «Αμπέλι του Αγγελή» στον Γέρμα Καστοριάς.

Άποψη του Γέρμα από το Αμπέλι του Αγγελή.

Ο Γέρμας Καστοριάς ήταν παλαιότερα, πριν το έτος 1960, ένα από τα μεγαλύτερα αμπελοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας. Οι 300 αγροτικές οικογένειές του διατηρούσαν και καλλιεργούσαν περίπου ισάριθμα αμπέλια και παρήγαν τ’ ανάλογα προϊόντα (: κρασί, μούστο, πετιμέζι, μουστόπιτες , μουσταλευριές, σταφυλαρμιές, σουτζούκια, ξύδι και ρακί).

Από τ’ αναφερόμενα αμπέλια του Γέρμα, το γνωστότερο βρισκόταν στην περιοχή «Χάβος» και ανήκε στον δάσκαλο Στυλιανό Αγγελή († 1964) Το αμπέλι αυτό είχε έκταση 3 – 4 στρεμμάτων και διέθετε πάμπολλα σταφυλοφόρα κλήματα εξαιρετικών ποικιλιών. Ανάμεσα στα κλήματά του υπήρχαν και μερικές καρυδιές, μία κερασιά, μία αμυγδαλιά, έξι σουρβιές και μία μεγάλη βελανιδιά.

Κερασιά και καρυδιές στο αμπέλι του Αγγελή.
Στο βάθος δεξιά διακρίνεται ο Γέρμας.

Όταν ο αείμνηστος δάσκαλος Στυλιανός (Στεργιανός) και η νοικοκυρά γυναίκα του Πολυξένη επρόκειτο να «ξεπαλουκώσουν», να σκάψουν και να τρυγήσουν το αμπέλι, προσκαλούσαν για βοήθεια 5 - 6 εργατικές γυναίκες του χωριού. Οι γυναίκες αυτές ξεκουράζονταν και γευμάτιζαν το μεσημέρι κάτω απ’ την προαναφερόμενη μεγάλη βελανιδιά, που βρισκόταν στο άνω μέρος του αμπελιού. Το γεύμα τους περιελάμβανε απαραιτήτως γερμανιώτικη φασολάδα και πεντανόστιμες χορτόπιτες, τις οποίες έπλαθαν κι έψηναν στο σπίτι τους, η χρυσοχέρα κόρη τού Στυλιανού Σεβαστή Καραδήμου με την κόρη της κ. Ρίτσα, και η νύφη του Αναστασία με τη δασκάλα κόρη της Αγνή Αγγελή – Παπαδημητρίου.

Κληματαριά του αμπελιού επάνω σε καρυδιά.
Η μόνη που σώζεται σήμερα.

Το εξεταζόμενο αμπέλι το φύλαγε από τους κλέφτες, την εποχή που ωρίμαζαν τα σταφύλια του, ο βοσκός Λάζαρος Κοντσιώτης, που ήταν γείτονας και φίλος της οικογένειας Αγγελή. Το γεγονός αυτό το κοινοποιούσε στο Μεσοχώρι (πλατεία) ο Στεργιανός λέγοντας: «Εγώ δεν φοβάμαι τους κλέφτες, διότι το αμπέλι μου το φυλάγει ο Λάζαρος με το κυνηγητικό του όπλο».

Όταν απεβίωσε ο Στεργιανός, το έτος 1964, ανέλαβε την καλλιέργεια του αμπελιού ο δάσκαλος γιός του Αγγελής Αγγελής. Δυστυχώς και αυτός απεβίωσε το 1970, σε ηλικία 62 ετών, και από τότε το αμπέλι εγκαταλείφθηκε.

Το αγροτεμάχιο του υπόψη αμπελιού το επισκέπτονταν τακτικά κατά τα τελευταία χρόνια, χάριν αναψυχής, ο έτερος γιος τού Στεργιανού ιατρός Μιχάλης και ο αείμνηστος εγγονός του Γιάγκος Αγγελής. Σήμερα το επισκέπτονται περιστασιακά μόνον οι βοσκοί της περιοχής, καθώς και οι φυσιολάτρες Γερμανιώτες, οι άνω των 60 ετών, οι οποίοι έχουν γλυκές αναμνήσεις απ’ την εποχή που ο τρύγος στο χωριό τους ήταν μία μεγάλη αγροτική γιορτή.

Ο αείμνηστος Στυλιανός Αγγελής (+ 1964)

Η Παναγιά η Αμπελιώτισσα.
Στον Γέρμα αποκαλείται "Σταφυλοπαναγιά"
κι εορτάζεται στις 8 Σεπτεμβρίου.

Το πανέμορφο φθινοπωρινό αγριολούλουδο,
που στον Γέρμα ονομάζεται "Χέρι της Παναγιάς"

Η μεγάλη βελανιδιά του Αμπελιού.

Τρεις σουρβιές στο αμπέλι.

Ο αείμνηστος Αγγελής Αγγελής (+ 1970),
γιος του Στυλιανού.

Η αμυγδαλιά του αμπελιού, σήμερα ξερή.

Χρώματα στο φράχτη του αμπελιού.

Σουρβιά.

Καρυδιά του αμπελιού πεσμένη.

Μπραγκανιά δίπλα στο αμπέλι.

Άποψη του αμπελιού και του Γέρμα.

Το δέντρο «η σουρβιά» και οι καρποί της στην περιοχή της Καστοριάς.

Σούρβα. Δύο ποικιλίες, κίτρινα και κόκκινα.

Στα παλαιότερα χρόνια, πριν το έτος 1965, όλες οι αγροτικές οικογένειες του Νομού Καστοριάς είχαν και από ένα ή και δύο αμπέλια. Στ’ αμπέλια αυτά υπήρχαν συνήθως και μερικά δέντρα σουρβιάς ή αμυγδαλιάς, που οι ιδιοκτήτες τους τα φρόντιζαν ιδιαίτερα και τ’ αγαπούσαν πολύ.

 Για τη Σουρβιά (Sorbus sp) domestica αναφέρονται τα παρακάτω σε σχετικό Ιστότοπο του Διαδίκτυου (Internet):

«Η Σουρβιά είναι φυλλοβόλο δένδρο μετρίου ύψους και ανήκει στην οικογένεια των Ροδανθών (Rosaceae). Αναπτύσσεται σε  εδάφη που είναι πλούσια σε θρεπτικές ουσίες, και ανθίζει τον Μάιο. Ευδοκιμεί σχεδόν σε όλες τις ορεινές περιοχές όλη της Ελλάδος. Τα άνθη της είναι λευκά και μικρά. Οι καρποί της, τα λεγόμενα σούρβα, είναι σαρκώδεις, κόκκινοι, πορτοκαλί, κίτρινοι ή καστανωποί. Τα σούρβα πριν ωριμάσουν έχουν στυφή γεύση. Οι καρποί  θεωρούνται ώριμοι όταν σκουρύνει το χρώμα τους αργά το φθινόπωρο, και τότε είναι ιδιαίτερα εύγεστοι. Πολλές φορές συλλέγονται από το έδαφος, αφού πέσουν από το δένδρο, ή μαζεύονται ανώριμοι και αφήνονται σε προσήλιο μέρος για να ολοκληρωθεί η ωρίμανσή τους».

Δέντρο σουρβιάς
στην περιοχή "Αμπέλια"

Στον Γέρμα Καστοριάς η συγκομιδή των σούρβων γινόταν μαζί και ταυτόχρονα με τον τρύγο του αντίστοιχου αμπελιού. Οι τρυγητές μάζευαν τα σταφύλια σε μεγάλα κοφίνια, τις ονομαζόμενες «κοσιόρες», και κατόπιν τοποθετούσαν επάνω τους μερικές «κλωνάρες με σούρβα». Ακολούθως μετέφεραν με υποζύγια τα κοφίνια στην οικία τους κι εκεί, τα μεν σταφύλια «τα πατούσαν» και παρασκεύαζαν μούστο και κρασί, τα δε σούρβα τα κρεμούσαν στο κελάρι τους, για να ωριμάσουν και να τα καταναλώσουν αργότερα. Εάν ήθελαν να επιταχύνουν την ωρίμανση των σούρβων, τα έθαβαν μέσα σε σωρούς σιταριού ή βρίζας.

Οι αγρότες του Γέρμα εγκατέλειψαν την καλλιέργεια των αμπελιών τους κατά τη δεκαετία του 1960, δεν εγκατέλειψαν όμως τις αγαπημένες τους σουρβιές. Αυτές υπήρχαν κι ευδοκιμούσαν στο χωριό έως τα έτη 2007 -2008, που έγινε ο αναδασμός του αγροκτήματος Γέρμα και ξεριζώθηκαν όλα τα δέντρα που υπήρχαν εντός του. Σημειώνεται χαρακτηριστικά, ότι απ’ την αναφερόμενη ολική οικολογική καταστροφή της περιοχής «Αμπέλια» σώθηκαν και διατηρούνται μόνο τρία δέντρα σουρβιάς. Τα δέντρα αυτά, καθώς και 7 -8 άλλα φυτά σουρβιάς που βρίσκονται στην τοποθεσία «Χάβος», τα επισκέπτονται τακτικά και τα παρατηρούν ευάριθμοι Γερμανιώτες που ενδιαφέρονται για τη σωτηρία τους και μεριμνούν για τον πολλαπλασιασμός τους. Ένας εξ αυτών μετέβη στην περιοχή τους και την 1^η Οκτωβρίου 2012, μάζεψε αρκετά νόστιμα σούρβα κι έλαβε μερικές φωτογραφίες τους, τις οποίες επισυνάπτει στο παρόν κείμενο.

Κλαδί σουρβιάς με άνθη.

Σακούλα γεμάτη εύγευστα σούρβα.

Χαρακτηριστικός κορμός σουρβιάς.

Σούρβα, ανώριμο και ώριμο.

Δέντρο σουρβιάς, στο βάθος ο Γέρμας.

Σουρβιά με κόκκινα σούρβα στον "χάβο".

Κόκκινα σούρβα στη σουρβιά.

Παμπάλαια σουρβιά στην περιοχή "Πατωσιά".

Τρεις σουρβιές στο "Αμπέλι του Αγγελή"

Η σουρβιά του Στέργιου Δισλή.

Ανώριμα σούρβα στη σουρβιά του Δισλή.

Τρεις ποικιλίες σούρβων,
Μεγάλα κίτρινα, κόκκινα και μικρά κίτρινα.

Συγκομιδή καρπών κρανιάς στον Γέρμα Καστοριάς. 1η Οκτωβρίου 2012.

Ένα "πόχειρο" (μία χειροπαλάμη) κράνα.

Η κρανιά είναι ένας όμορφος θάμνος, που αυτοφύεται σε όλες τις περιοχές του Γέρμα Καστοριάς. Τα άνθη της είναι κίτρινα και βγαίνουν στις αρχές της Άνοιξης, ενώ οι καρποί της, τα λεγόμενα κράνα, έχουν κατακόκκινο χρώμα και ωριμάζουν κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου.

Παλαιότερα, από κατάλληλους βλαστούς κρανιάς οι δάσκαλοι του Γέρμα έπαιρναν τις βέργες με τις οποίες χτυπούσαν τους μαθητές τους, οι κτηνοτρόφοι έφτιαχναν τις «κλουτσόβεργες» (ραβδιά της γκλίτσας), οι ζευγολάτες κατασκεύαζαν τις «ξυάλες» (βουκέντρες), οι γεωργοί έφτιαχναν τις φούρκες τους και οι νοικοκυρές συνέλεγαν τα εύγευστα κράνα και παρασκεύαζαν μ’ αυτά μαρμελάδες και λικέρ.

Κλαδί κρανιάς με κράνα.

΄

Ο Γιώργος Αλεξίου μαζεύει κράνα.

Σακούλα γεμάτη κράνα.

Κρανιά "τραυματισμένη"
από αιπόλους κι ερίφια.

Άποψη του Γέρμα απ' την περιοχή "Αμπέλια"

Ανθοφόροι κλάδοι κρανιάς.

Τα τελευταία χρόνια, αρκετοί Γερμανιώτες μεταβαίνουν περί τα τέλη Σεπτεμβρίου – αρχές Οκτωβρίου στις εξοχές του χωριού τους όπου υπάρχουν κρανιές και μαζεύουν τα κράνα τους. Σ’ αυτούς περιλαμβάνεται και ο γράφων δάσκαλος Γιώργος Αλεξίου, ο οποίος μετέβη εφέτος τη Δευτέρα 1 Οκτωβρίου 2012, στην τοποθεσία «Αμπέλι του Αχιλλέα», βρήκε εκεί πολλές καρποφόρες κρανιές, συνέλεξε αρκετά κράνα κι έλαβε φωτογραφίες τους, τις οποίες παρουσιάζει εδώ