Φθινοπωρινά φρούτα στα δάση του Γέρμα.

Γκόγκινα, μπράγκανα, τσάπουρνα.

Γκόγκινα επάνω σε ασβεστόπετρα

Το ορεινό χωριό «Ο Γέρμας» Καστοριάς διαθέτει εκτεταμένα δάση βελανιδιάς, οξιάς, αγριογκορτσιάς και άλλων φυλλοβόλων δέντρων. Στις άκριες και στα ξέφωτα αυτών των δασών υπάρχουν κι ευδοκιμούν πολλά είδη θάμνων, που έχουν νόστιμους καρπούς. Τα σημαντικότερα απ’ αυτά τα είδη των θάμνων είναι η Γκογκινιά (: αγριοτριανταφυλλιά - rosa canina, pentulina), η μπραγκανιά και η τσαπουρνιά, που παράγουν αντιστοίχως τα φρούτα, γκόγκινα, μπράγκανα και τσάπουρνα.

Γκογκινιά (αγριοτριανταφυλλιά) ανθισμένη

Τα εν λόγω φρούτα του δάσους ήταν και είναι πολύ αγαπητά στους αγρότες του Γέρμα. Ο Γράφων θυμάται, πως κατά την παιδική κι εφηβική του ηλικία, όταν βοσκούσε τα πρόβατα και τ’ αρνάκια του στις βουνοπλαγιές και στους λειμώνες του Γέρμα, αναζητούσε, εύρισκε κι έτρωγε με μεγάλη ευχαρίστηση τ’ αναφερόμενα φρούτα, τα οποία και παρουσιάζει ακολούθως:

       1) Τα γκόγκινα.

Γκογκινιά με γκόγκινα. Στο φόντο ο Γέρμας.

Τα γκόγκινα είναι οι καρποί της αγριοτριανταφυλλιάς, που έχουν χρώμα κόκκινο και λεία επιφάνεια. Στον Γέρμα ωριμάζουν περί τα τέλη Σεπτεμβρίου – αρχές Οκτωβρίου. Βρώσιμο είναι μόνο το εξωτερικό τους περίβλημα (η κόκκινη φλούδα). Το εσωτερικό τους σώμα αποτελείται από αρκετά στενόμακρα και υπόλευκα σπέρματα, που είναι χνουδωτά και πολύ στυφά και γι αυτό δεν τρώγονται.

           2) Τα μπράγκανα.

Τα μπράγκανα είναι οι καρποί ενός πυκνού αγκαθωτού θάμνου, που φέρει την επιστημονική ονομασία κράταιγος η οξυάκανθα – crataegus, και τη γερμανιώτικη (ονομασία) μπραγκανιά. Τα φρούτα αυτά είναι ωοειδή, με κόκκινη φλούδα, με κιτρινωπή σάρκα και με 2-3 σπέρματα. Η γεύση τους είναι κάπως στυφή, αλλ’ όμως και αρκετά νόστιμη. Οι Γερμανιώτες το τρώνε με μεγάλη ευχαρίστηση. Παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν και ως γιατρικό, για τη θεραπεία των διαταραχών του κυκλοφορικού συστήματος.

Μπραγκανιά με τους καρπούς της στη Γιάζια. 

           3) Τα τσάπουρνα.

Καρποί της τσαπουρνιάς (: επιστημ. ονομασία Μύρτιλλα – Vaccynum Corymposum) είναι τα τσάπουρνα που μοιάζουν με μικρά δαμάσκηνα. Το χρώμα τους είναι μωβ και η γεύση τους στυφή, αλλά και ιδιαίτερα ελκυστική. Στον Γέρμα χρησιμοποιούν τα τσάπουρνα ως φάρμακο κατά της διάρροιας και της δυσεντερίας και ως διουρητικό. Οι γυναίκες του χωριού τα μαζεύουν κατά το μήνα Οκτώβριο και κάνουν από (με) αυτά μαρμελάδες και λικέρ.

Καρποφόροι κλάδοι μπραγκανιάς.

Φθινοπωρινή αγάπη

«Φθινόπωρο σ’ αγάπησα, την ώρα που τα φύλλα

πέφτουν, κι αφήνουν τα κλαριά γυμνά για το Χειμώνα,

που βιάζονται τα δειλινά, κι είναι τα ρόδα μήλα,

κι είναι τα βράδια μόνα…».



Κλαδίσκος μπραγκανιάς στην Κρέστα Κορησού.



Τσαπουρνιά με τους καρπούς της.

Κλαδίσκος τσαπουρνιάς με τσάπουρνα.



Η Λουβουδιά, το αγαπημένο χορταρικό των Γερμανιωτών.

Νεαρό φυτό ήμερης λουβουδιάς.

   Η λουβουδιά είναι ένα ποώδες φυτό της ελληνικής υπαίθρου. Στον Γέρμα υπάρχουν δύο είδη λουβουδιάς, η λεγόμενη άγρια λουβουδιά και η ήμερη. Η άγρια λουβουδιά είναι ένα ζιζάνιο με γαλαζοπράσινο χρώμα, που «φυτρώνει χωρίς να το σπέρνουν»  μέσα σε αγρούς ποτιστικών καλλιεργειών (φασολιών, καλαμποκιού, πατάτας κ. ά.). Ανθίζει από το Μάιο και μέχρι τον Αύγουστο.  Τα φύλα της είναι εδώδιμα (τρώγονται). Οι Γερμανιώτισσες νοικοκυρές τα συλλέγουν όταν είναι τρυφερά και φτιάχνουν μ’ αυτά νόστιμες χορτόπιτες.

   Η ήμερη λουβουδιά διαφέρει αρκετά από την άγρια. Είναι μία πόα μη αυτοφυής, που έχει μεγάλα κιτρινοπράσινα  και «παχιά» φύλλα. Οι Γερμανιώτισσες τη σπέρνουν κάθε Μάρτιο στους κήπους τους και την καλλιεργούν με ιδιαίτερη φροντίδα. Όταν μεγαλώσουν τα φύλλα της τα μαζεύουν και παρασκευάζουν μ’ αυτά πεντανόστιμες χορτόπιτες. Επίσης τα μαγειρεύουν μαζί με κρέας, με κρεμμυδάκια και με δυόσμο (αρνάκι φρικασέ).

Λουβουδιά δίπλα σε μαρούλι.



    Γενικώς, η ήμερη λουβουδιά είναι ένα εδώδιμα χορταρικό – λαχανικό, που οι χρυσοχέρες νοικοκυρές του Γέρμα το καλλιεργούν με περισσή φροντίδα στους λαχανόκηπους και το μαγειρεύουν πολύ συχνά.

Λουβουδιές και άλλα κηπευτικά.

Ανώριμοι καρποί λουβουδιάς.

Ώριμοι καρποί με τα σπέρματα λουβουδιάς.

Το φυτό Μυρτιά στις ειδυλλιακές κοιλάδες του Γέρμα.



Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα των Κυθήρων

και δίπλα της μία ταξιανθία μυρτιάς.

    Η όμορφη Μυρτιά με τα λευκά κι εύοσμα άνθη φυτρώνει και αναπτύσσεται σε πολλές περιοχές του Γέρμα. Οι βατότερες απ’ αυτές τις περιοχές είναι παραποτάμιες και φέρουν τις ονομασίες, κατά περίπτωση, «Σελιό», «Γιάζια», «Κοκκινονέρι» και «Μότσιαλη». Στις ρεματιές αυτές ο Γράφων έβοσκε, όταν ήταν μικρό παιδί, κατά τη δεκαετία του 1960, τα αρνιά και τα κατσικάκια του, έβλεπε και θαύμαζε τις πολυάριθμες μυρτιές τους και απολάμβανε το λεπτό και φίνο άρωμα των ανθέων τους.

Ανθισμένες μυρτιές στον Γέρμα.

Η Μυρτιά ή Σμυρτιά (Myrtus communis) είναι ένας χαριτωμένος θάμνος πολύκλαδος και μακρόβιος, που φθάνει σε ύψος τα 3 - 4 μέτρα. Έχει φύλλα μικρά, ωοειδή - λογχοειδή, λεία, με χρώμα σκουροπράσινο γυαλιστερό, που κατά το τρίψιμο αναδίδουν ευχάριστη μυρωδιά. Τα άνθη της βγαίνουν στις κορυφές των κλαδίσκων κατά την μήνα Ιούνιο, είναι λευκά κι εύοσμα και παράγουν ένα πολύτιμο αιθέριο έλαιο, το μυρτέλαιο, που χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στην παρασκευή καλλυντικών και στη φαρμακευτική. Οι καρποί της είναι μικροί σαν ρεβίθια και αποτελούν πολύ καλή τροφή για τα πουλιά, ιδιαίτερα τις τσίχλες. Απ’ το ξύλο της κατασκευάζονται ωραία διακοσμητικά αντικείμενα κι απ’ τα κλαδιά της μικρά καλάθια.

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τη μυρτιά ιερό φυτό και την είχαν αφιερωμένη στην Αφροδίτη, στη θεά της ομορφιάς,. Κατά τις εορτές της θεάς, φορούσαν στις σοφές κεφαλές τους στεφάνια από ανθισμένους κλάδους μυρτιάς.

Οι Νεοέλληνες, ακολουθώντας το παράδειγμα των ένδοξων προγόνων τους, θεωρούν τη μυρτιά φυτό της Παναγίας και την απεικονίζουν σε αρκετές ιερές εικόνες της, που φέρουν την ονομασία «Παναγία η Μυρτιδιώτισσα». Η πλέον γνωστή απ’ αυτές τις εικόνες βρίσκεται στα Κύθηρα και αναγνωρίζεται ως η εφέστια εικόνα του νησιού. Η εν λόγω εικόνα πήρε αυτήν την υπέροχη προσωνυμία, επειδή βρέθηκε από κάποιον βοσκό επάνω στα κλαδιά μιας ανθισμένης μυρτιάς. Η ανεύρεσή της εορτάζεται στις 24 Σεπτεμβρίου. Τότε γιορτάζουν και οι κοπελιές που φέρουν το όνομα Μυρτώ ή Μυρσίνη.

 

Ανθισμένος κλαδίσκος μυρτιάς του Γέρμα

Καρποί μυρτιάς από τον Γέρμα.

 ΤΡΟΠΑΡΙΟ
ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑΣ:

«Αγάπην, ομόνοιαν και στοργήν,

παράσχου συζύγοις και γονεύσι Μήτερ Θεού,

και δίδου πλουσίως, χαράν και ευφροσύνην,

πιστότητα, ειρήνην, Μυρτιδιώτισσα.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Η μυρτιά

Είχα μια θάλασσα στο νού

κι ένα περβόλι τ’ ουρανού,

την ώρα που άνοιγα πανιά

για την απάνω γειτονιά.

………………………....

Στα παραθύρια τα πλατιά

χαμογελούσε μια μυρτιά,

κουράστηκα να περπατώ

και τη ρωτώ και τη ρωτώ:

…………………………

Πες μου μυρτιά, να σε χαρώ,

που θα ’βρω χώμα και νερό,

να ξαναχτίσω μια φωλιά,

για της αγάπης τα πουλιά.

…………………………

Στα παραθύρια τα πλατιά

είδα και δάκρυσε η μυρτιά,

την ώρα που άνοιγα πανιά

για την απάνω γειτονιά.

(Ποίημα Ν. Γκάτσου, μελοποίηση Μ. Θεοδωράκη,πρώτη εκτέλεση Γιοβάννα, έτος 1960).